Szklarska Poręba jest bardzo znanym i często odwiedzanym uzdrowiskiem. Bardzo trudno jest w niej znaleźć coś, czego by turyści nie widzieli. Dlatego tym razem, rzecz będzie o strojach regionalnych...
Stroje ludowe na terenach Dolnego Śląska, zaczęły wychodzić z powszechnego użytku już w pierwszej połowie XIX w. Podstawowe warianty strojów noszonych na tych terenach można podzielić na: wrocławski, kłodzki, wałbrzyski, karkonoski i jeleniogórski. Za centrum regionu jeleniogórskiego uważa się Szklarską Porębę, gdzie jeszcze na początku XX w. organizowano kursy szycia i ozdabiania strojów ludowych
 | ||
| Seweryn Tadeusz. Atlas polskich strojów ludowych.Strój dolnośląski. Pogórze. Lublin: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, 1950, s. 17: Strój dolnośląski ze Szklarskiej Poręby |
STRÓJ KOBIECY
Najcenniejszymi elementami tradycyjnego stroju z Dolnego Śląska były, bardzo zróżnicowane, zarówno, jeśli chodzi o krój, tkaninę jak i zdobienie, czepce. Ze względu na krój, dzielono je na: jednoczęściowe, dwuczęściowe i trzyczęściowe.
 |
| Czepek dwuczęściowy z ogromną kryzą tiulową noszony nad rzeką Bóbr, w Górach Olbrzymich oraz Ziemi Kłodzkiej. [W:] Stroje ludowe. [online]. [Data dostępu: 18.07.2013]. Dostępny w Internecie: http://strojeludowe.net/#galeria19 |
Szyte były z materiałów dwojakiego rodzaju. Pierwszą grupę stanowiły: broszowane jedwabie lub złotolite oraz srebrnolite brokaty, rzadziej czarny aksamit. Tkaniny te były gładkie lub wzorzyste i zdobione motywami kwiatków, gałązek lub niewielkich bukiecików.
 |
| Seweryn Tadeusz. Atlas polskich strojów ludowych.Strój dolnośląski. Pogórze. Lublin: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, 1950, s.20: Dziewczyna w czepku trójdzielnym ze Szklarskiej Poręby |
Natomiast na tkaninach gładkich wyszywano, złotymi lub srebrnymi nićmi, pajetkami, cekinami i bajorkiem, motywy pojedynczych stylizowanych roślin lub bukietów kwitnących kwiatów, umieszczonych w schematycznie zarysowanym naczyniu. Do drugiej grupy należały tkaniny białe, cienkie płótna, batyst, tiul, a także tiul czarny, wszystkie ozdobione haftem o motywach roślinnych. Ozdobę czepców były jedwabne, szerokie wstążki gładkie (często ozdobione naszyciami z cekinów, bajorka, pajetek) lub wzorzyste (wzór kwiatowym, często broszowanym złotą lub srebrną metalową nitką) Wstążki mocowano w tylnej części czepka upięte w kokardę, a ich końce i opadały aż na plecy.
 |
| Seweryn Tadeusz. Atlas polskich strojów ludowych.Strój dolnośląski. Pogórze. Lublin: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, 1950, s.22: Motywy wyszyte pajetkami na czepku ze Szklarskiej Poręby |
Czepek, w części bezpośrednio okalającej twarz, obszyty był zwykle białą, ręczną lub fabryczną koronką, ułożoną w drobne zakładki. Powyżej niej naszywano złotą, a niekiedy srebrną koronkę klockową o szerokości od 5 do 10 cm. Czepki mogły być też ocieplone . Posiadały niekiedy futrzany otok (futro kuny) i wówczas zwano je komodami.
Dolnoślązaczki nosiły koszule lniane z krótkimi, sięgającymi do połowy ramienia, bufiastymi rękawami i głębokim wycięciem z przodu.
Spódnice noszono szerokie (od 200 do 350 cm) i długie, sięgające co najmniej do połowy łydek, a świąteczne prawie do kostek. Szyto je z tkanin kwiecistych, pasiastych, kraciastych i gładkich w różnych kolorach. Na spódnice starszego typu przeznaczano materiały czerwone, a ich dolną krawędź odszywano pasem zielonej tkaniny. Górę spódnicy wszywano w pasek. Tkanina na jej tylną część i częściowo boki była ułożona w 15- 20 drobnych zakładek lub mocno przymarszczona. Natomiast przód był prawie zupełnie gładki i zwykle przeznaczano na niego tkaniny gorsze gatunkowo. Dół spódnicy, dla wzmocnienia, podszywano pasem mocnej tkaniny, a krawędź tasiemką - szczoteczką. Zwykle, kobieta by osiągnąć pękaty kształt zakładała kilka spódnic (najczęściej trzy)
Spódnice noszono szerokie (od 200 do 350 cm) i długie, sięgające co najmniej do połowy łydek, a świąteczne prawie do kostek. Szyto je z tkanin kwiecistych, pasiastych, kraciastych i gładkich w różnych kolorach. Na spódnice starszego typu przeznaczano materiały czerwone, a ich dolną krawędź odszywano pasem zielonej tkaniny. Górę spódnicy wszywano w pasek. Tkanina na jej tylną część i częściowo boki była ułożona w 15- 20 drobnych zakładek lub mocno przymarszczona. Natomiast przód był prawie zupełnie gładki i zwykle przeznaczano na niego tkaniny gorsze gatunkowo. Dół spódnicy, dla wzmocnienia, podszywano pasem mocnej tkaniny, a krawędź tasiemką - szczoteczką. Zwykle, kobieta by osiągnąć pękaty kształt zakładała kilka spódnic (najczęściej trzy)
Mniej kosztowne zapaski szyto z gładkich, pasiastych lub wzorzystych płócien bawełnianych (motywy drobne, delikatne i niezbyt jaskrawe), natomiast odświętne z jedwabiu lub batystu, najczęściej białego.
 |
| Seweryn Tadeusz. Atlas polskich strojów ludowych.Strój dolnośląski. Pogórze. Lublin: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, 1950, s. 25: Haft u dołu zapaski do stroju codziennego w Szklarskiej Porębie |
 |
| Seweryn Tadeusz. Atlas polskich strojów ludowych.Strój dolnośląski. Pogórze. Lublin: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, 1950,s. 25: Haft u dołu zapaski do stroju codziennego w Szklarskiej Porębie |
Białe zapaski, popularne szczególnie w okolicach Szklarskiej Poręby, zdobił haft wykonany białą nicią. Niezależnie od tego, z jakiego materiału je uszyto były długie i szerokie, niekiedy wykończone niezbyt szeroką falbanką.
 |
| Seweryn Tadeusz. Atlas polskich strojów ludowych.Strój dolnośląski. Pogórze. Lublin: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, 1950, s.23: Narożnik zapaski batystowej ze Szklarskiej Poręby |
 |
| Seweryn Tadeusz. Atlas polskich strojów ludowych.Strój dolnośląski. Pogórze. Lublin: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, 1950, s. 24: Haft na brzegu zapaski ze Szklarskiej Poręby |
 |
| Seweryn Tadeusz. Atlas polskich strojów ludowych.Strój dolnośląski. Pogórze. Lublin: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, 1950, s. 12: Dolnoślązaczka spod Szklarskiej Poręby |
 |
| Seweryn Tadeusz. Atlas polskich strojów ludowych.Strój dolnośląski. Pogórze. Lublin: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, 1950, s. 24: Narożnik chustki białej ze Szklarskiej Poręby (okaz w Państw. Muzeum Etnograficznym |
Chustki noszono kwadratowe, niekiedy trójkątne, jedwabne, pasiaste lub wzorzyste, najczęściej jednak białe batystowe. Kwadratowe składano po przekątnej, wszystkie noszono zarzucone na plecy i ramiona, a ich końce po skrzyżowaniu na piersiach wkładano za pasek zapaski.
 |
| Seweryn Tadeusz. Atlas polskich strojów ludowych.Strój dolnośląski. Pogórze. Lublin: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, 1950, s.22: Haft u rąbka chustki białej ze Szklarskiej Poręby |
Chustki białe, wzdłuż dwóch boków i na jednym narożu zdobiono haftem identycznym, jak na zapaskach.
 |
| W ojczystym domu, Szklarska Poręba, 1936 r.[W:] Stroje ludowe. [online]. [Data dostępu: 18.07.2013]. Dostępny w Internecie: http://strojeludowe.net/#galeria19 |
Kaftany (tołubki, katanki, spencery), wzorowane na kaftanach doby Renesansu, noszone były na Dolnym Śląsku już od XVI w. Były krótkie, sięgające do linii talii, dopasowany do figury, watowany szczególnie grubo w górnej części rękawów, z flanelową podszewką. Kaftan miał szerokie rękawy, wszyte z bufiastą główką, zwężające się od łokcia.. Przy szyi miały duży, owalny podkrój, w którym widoczna była zawiązana na szyi niewielka czerwona lub różowa chusteczka. Do brzegów dekoltu doszywano półkolisty opadający aż na plecy kołnierz, a dolna krawędź kaftana wykończona była węższą lub szerszą, prostą albo ułożoną w zakładki baskinką. Kaftany szyto z ciemnych tkanin wełnianych (brązowych, zielonych, liliowych, czarnych), gładkich lub deseniowych, jasnych bawełnianych, a także gładkich i wzorzystych jedwabnych. Niekiedy zdobiły je naszycia z kręconego sznureczka, ułożone ozdobnie paski tkaniny i rzędy koralików, naszywanych pojedynczo lub mocowanych na taśmie.
Kobiety nosiły płytkie, czarne, skórzane, a niekiedy aksamitne czółenka, zwykle głęboko wycięte, osłaniające tylko stopę, na niewielkim obcasie, niekiedy z metalową klamerką. Zakładano je najczęściej na białe, niekiedy niebieskie lub czerwone pończochy z dzianiny wełnianej albo bawełnianej.
Kobiety nosiły płytkie, czarne, skórzane, a niekiedy aksamitne czółenka, zwykle głęboko wycięte, osłaniające tylko stopę, na niewielkim obcasie, niekiedy z metalową klamerką. Zakładano je najczęściej na białe, niekiedy niebieskie lub czerwone pończochy z dzianiny wełnianej albo bawełnianej.
STRÓJ MĘSKI
Rogatywki (tchórzówka) to czapki z daszkiem, uszyte z granatowego lub czarnego sukna, niekiedy z denkiem dwukolorowym. Otok rogatywkek (często z czarnego, psiego futra), okalał czapkę (bez daszka jeśli ta go posiada) i mógł być opuszczany w razie potrzeby na kark i uszy.
Koszule szyto z cienkich, dobrych gatunkowo płócien lnianych, z których wyrobu słynął Dolny Śląsk. Koszula była zawsze biała, zapinana z przodu na guziki, z wysokim, doszytym na stałe lub dopinanym kołnierzykiem, pierwotnie prawie niewidoczna spod odzieży wierzchniej.
Mężczyźni, na Dolnym Śląsku, nosili dwa rodzaje spodni - długich , z wiązaniem w okolicy kostki, szytych przeważnie z sukna czarnego lub granatowego, a także z żółtej irchy i krótkich, zapinanych poniżej kolan na metalową klamerkę. Do spodni długich noszono wysokie, czarne buty z cholewami, na średnio wysokim obcasie. Do krótkich, zakładano pończochy i płytkie, skórzane półbuty, także czarne, zapinane na klamerkę. Pończochy były białe, wykonane z dzianiny. Po zewnętrznej stronie, na całej długości, zdobił je zygzakowaty motyw uzupełniony kropkami.
 |
| Mężczyzna w długich spodniach z irchy. [W:] Stroje ludowe. [online]. [Data dostępu: 18.07.2013]. Dostępny w Internecie: http://strojeludowe.net/#galeria19 |
Kamizelki zakładano pod kaftan (kabat) lub długie okrycie wierzchnie, zwane płaszczem, surdutem lub żupanem. Kamizelki były lekko dopasowane do figury, sięgały do talii lub bioder, przy szyi miały wykładany kołnierzyk z klapkami, a niekiedy gładkie wykończenie. Ich przednie, widoczne części szyto z kosztownych tkanin wełnianych lub jedwabnych, zarówno gładkich jak i wzorzystych, niekiedy dekorowanych delikatnym haftem o motywach roślinnych. Natomiast na plecy, których szerokość regulowana była sznurówką lub sprzączką dla oszczędności używano płótna lub gorszych gatunkowo materiałów. Kamizelki były jedno lub dwurzędowe, zapinano je na guziki, najczęściej płaskie i błyszczące. Stanowiły one najefektowniejszy element stroju męskiego.
 |
| Kamizelka męska. [W:] Stroje ludowe. [online]. [Data dostępu: 18.07.2013]. Dostępny w Internecie: http://strojeludowe.net/#galeria19 |
Na kołnierzyku lub pod nim, mężczyzna wiązał, złożoną po przekątnej płócienną, wełnianą, a najczęściej jedwabną chustkę (często zieloną, czerwoną, pomarańczową), która okalała szyję, a jej końce opadały na piersi.
Noszone w chłodne dni, sięgające do pasa, kabatki - uszyte były z granatowego sukna, wcięte w pasie, z kołnierzem, dwiema małymi połami z tyłu, zapinane na guziki metalowe, błyszczące albo obciągnięte suknem. Kabaty miały długie, proste rękawy, a przy szyi wykładany dwuczęściowy kołnierzyk z klapkami. Posiadały dwurzędowe zapięcie, do jego zapinania używano guzików metalowych (płaskich i błyszczących) lub obciągniętych suknem albo obrobionych nitką.
Pięknie ubierali się mieszkańcy Szklarskiej Poręby i okolic. Szkoda, że tak szybko, stroje regionalne wyparte zostały przez odzież produkowaną przemysłowo.
Pięknie ubierali się mieszkańcy Szklarskiej Poręby i okolic. Szkoda, że tak szybko, stroje regionalne wyparte zostały przez odzież produkowaną przemysłowo.
Bibliografia:
1. Seweryn Tadeusz. Atlas polskich strojów ludowych.Strój dolnośląski. Pogórze. Lublin: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, 1950
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz