Łowicz - hafty i ich rodzaje

Stroje mieszkanek Księstwa Łowickiego były wyjątkowo piękne i stanowiły powód do dumy. Świadczyły nie tylko o zamożności, ale także o dobrym guście i pracowitości Księżaczek, które samodzielnie swoje stroje tkały, szyły i zdobiły.
Okres najbardziej intensywnego rozwoju hafciarstwa przypadał na okres międzywojenny i lata 1950 – 1970. W strojach męskich zdobiono koszule, przodziki – krawaty i rękawki. W ubiorze kobiecym wyszywano i haftowano chustki, koszule, kiecki, zapaski, spencerki, rękawki i pończochy.
Haft łowicki przechodził kilka faz rozwoju. W latach 80-tych XIX wieku stosowano tzw. „polskie szycie”. Był to bardzo prosty, oparty na ściegu łańcuszkowym, haft liczony. Przeważały w nim kolory: czerwony, czarny, żółty, pomarańczowy. Na przełomie XIX i XX wieku upowszechnił się haft krzyżykowy, zwany „szyciem ruskim”. Najpopularniejszym motywem zdobniczym były kwiaty – bratki i róże, a ulubionymi kolorami -  czerwień, fiolet, żółć i zieleń.

Ściegi występujące w hafcie łowickim.
[W.] Osińska-Piskorz Elżbieta: Wzory polskich haftów ludowych - haft łowicki.
Warszawa: KAW, 1981

 "Polskie szycie”, zawsze w układzie pasowym, stosowano do zdobienia koszul męskich -  mankiety oraz kołnierzyk (wzdłuż jednej z krawędzi)  oraz damskich  - mankiety, kołnierzyk i prymarki. Pierwszymi ściegami były dwa rodzaje stebnówki. Pierwszą „szyto po nitce”, z jedno lub dwunitkowymi odstępami, druga naśladowała szycie maszynowe. Po jakimś czasie oprócz stebnówki pojawił się, łańcuszek należący do ściegów dzierganych. Wzory stosowane w tym rodzaju haftów podzielić można na dwie grupy – geometryczne i geometryczno-roślinne. Łowiczanki nadawały im swojskie nazwy: podłużne linie proste – stebnówki, linie łamane – „piłeczki”, trójkąciki – „ząbeczki”, strzałki czarno czerwone – „pazurki”, spirale owalne – „krętoski”, „zawijoki”. Po 1880 r. pojawiły się: podkówki z kropeczką, koła małe i duże, słoneczka (półkola z promieniami żółto czerwonymi), księżyce zwane „miesiącem” oraz „zakrętosy”, „fiorki”, „gieorginie”, „drzewinki” lub „wierzbecki” z gałązkami a na nich listki i kwiatki.

Piskorz - Branekowa Elżbieta: Haft na kołnierzyku koszuli męskiej. [online].
[Data dostępu: 27.01.2016]. Dostępny w Internecie: http://wiano.eu/article/2648

Haft na mankiecie koszuli kobiecej (w części środkowej wyszycia widoczne motywy miesiąca i wierzbeczki).
[online].[Data dostępu: 27.01.2016]. Dostępny w Internecie: http://wiano.eu/article/2648

Moda na "polskie szycie" zaczęło zanikać pod koniec dziewiętnastego wieku.  Związane to było ze zmianą kolorystyki wełniaków. Skromne i mało widoczne wyszycia nie były widoczne przy pomarańczowych kieckach w wielobarwne, często jaskrawe paski.

Woźniak A.[fot.]: Krzyżykowy haft niebieski na mankiecie koszuli kobiecej.
[online].[Data dostępu: 27.01.2016]. Dostępny w Internecie: http://strojeludowe.net/#/lowicki/4/23

 Na przełomie XIX i XX wieku, do zdobienia koszul zaczęto stosować haft krzyżykowy, zwany „szyciem ruskim”.  Dominowały motywy geometryczne, które stopniowo wzbogacano elementami roślinnymi.  Na początku dwudziestego wieku nastąpiło poszerzenie ornamentyki i kolorystyki haftów. Pojawił się kolor zielony (w różnych odcieniach), wiśniowy, ciemnoniebieski, fiołkowy, bordowy,  pomarańczowy i kawowy. Nowym motywem stał się bratek przybrany niezapominajkami, dzwonkami, kąkolami, chabrami, rumiankami, pączkami różnymi oraz listkami. W okresie międzywojennym, w centrum kompozycji pojawiła się róża.

Prymarki koszul kobiecych.
[W.] Osińska-Piskorz Elżbieta: Wzory polskich haftów ludowych - haft łowicki.
Warszawa: KAW, 1981

Ruskie szycie. Haft płaski z chustki.
[W:] Piskorz - Branekowa Elżbieta : Polskie hafty i koronki. Zdobienia stroju dudowego.
Warszawa: Muza SA, 2009 s. 85

 Łowiczanki, w czasie wyszywania nie używały kanwy, a mimo to hafty na koszulach wyglądały, jak malowane bo trudno było dostrzec miniaturowe krzyżyki.

Haft płaski i cieniowany

Haft płaski z chustki.
[W:] Piskorz - Branekowa Elżbieta : Polskie hafty i koronki. Zdobienia stroju dudowego.
Warszawa: Muza SA, 2009 s. 72

  Ten rodzaj haftu, po raz pierwszy, pod łowickie strzechy trafił w 1915 r., kiedy to jedna z Księżanek ozdobiła w ten sposób stanik kiecki. Pierwsze wyszycia robiono nićmi wełnianymi, ale nie była to łatwa praca ponieważ przędza bardzo łatwo się zrywała. Łowiczanki odetchnęły z ulgą około roku 1920, a więc wtedy, kiedy pojawiły się nici jedwabne oraz mulina. Od tego momentu zdobienie staników haftem płaskim stało się powszechne. Sposób zdobienia był zawsze taki sam – po jednym motywie -  był to zawsze bukiecik stylizowanych kwiatów - wyszywano na każdym z przodów i 4 lub 5 na plecach. Dodatkowym plusem było to, że sposób rozłożenia haftów podkreślał krój stanika.
Około 1925 r. haft płaski i cieniowany pojawił się także na koszulach. Powód był jeden – szybciej się nim wyszywało na cienkiej tkaninie niż krzyżykami.
Aby ułatwić sobie pracę, hafciarki rysowały wzór na cienkim papierze lub bibule, by następnie po liniach gęstym ściegiem przyfastrygować go do materiału, po czym papier wypruwano i wypełniano muliną płaszczyznę między fastrygami. 

Bartosiewicz M.[fot]: Haft płaski ze stanika sukni (kiecki).
[online].[Data dostępu: 27.01.2016].
Dostępny w Internecie: http://strojeludowe.net/#/lowicki/4/7

 Haftem tym zdobiono także spencerki, dolne partie (aksamitki)  zapasek, chustki i pończochy.

Haft koralikowy pojawił się w Księstwie około roku 1924. Przy jego wykonywaniu stosowano ścieg nakładany (kładzionym). Ciekawostką jest to, że pierwsze hafty wychodziły spod rąk Piotra Murasa z Przemysłowa (parafia Złaków Kościelny). Ten rodzaj wyszycia występował na stanikach, aksamitkach zapasek, spencerkach, bluzkach i pończochach.

Haft koralikowy.
[W:] Piskorz - Branekowa Elżbieta : Polskie hafty i koronki. Zdobienia stroju dudowego.
Warszawa: Muza SA, 2009 s. 73

Bibliografia:

1. Piskorz - Branekowa Elżbieta : Polskie hafty i koronki. Zdobienia stroju dudowego. Warszawa: Muza SA, 2009
2. Stroje ludowe. Stroje łowickie. [online].[Data dostępu: 27.01.2016]. Dostępny w Internecie: http://strojeludowe.net/#/lowicki/1/0
3. Świątkowska, Jadwiga: Strój Łowicki. Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze 1953. (Atlas Polskich Strojów Ludowych, cz. 4, z. 2)