Sanniki - stoje ludowe

Z badań etnograficznych wynika, że mieszkańcy Mazowsza nie stanowili jednolitej grupy kulturowej. Na przestrzeni wieków ukształtowało się kilka regionów różniących się od siebie budownictwem, strojem i zwyczajami. Można więc wyróżnić na Mazowszu takie regiony etnograficzne, jak np. łowicki, rawski, dwa odrębne kurpiowskie (Puszcza Biała i Puszcza Zielona), kołbielski (nadświdrzański) garwoliński, płocki i gąbińsko-sannicki. Najdłużej zachowali swą odrębność kulturową Księżacy Łowiccy oraz Kurpie, ale ja chciałam zwrócić uwagę na tereny wokół Sannik i Gąbina, na których tradycyjna kultura ludowa wyróżniała się bardzo, wśród innych miejscowości położonych na ziemi gostynińskiej. Gdy w 1970 roku tworzono w tymże Czermnie zespół folklorystyczny odtwarzający wiejskie wesele w czterogodzinnym spektaklu, to stroje dla kilkudziesięciu kobiet znalazły się w skrzyniach – najczęściej pięknie malowanych skrzyniach gąbińskich. W latach trzydziestych zamawiano w Gąbinie lub w Sannikach pasiaki na fartuchy i „kiecki”, ale w niektórych domach krosna zachowały się jeszcze do czasu wojny. W regionie gąbińsko-sannickim wypracowano własny styl tkanin dekoracyjnych, nie spotykany w innych regionach Polski i zupełnie niezależny od kolorystyki łowickich „nosp”, czyli nakryć na łóżko. Warto dodać, że Łowiczanki kolor gorącej czerwieni o odcieniu pomarańczowym nazywały „sannickim” i lubiły go stosować w swoich strojach. Zamawiały więc pasiaki z takim tłem u tkaczek w Kiernozi lub u tercjarek w Sannikach.

Tradycyjne stroje ludowe na Mazowszu. [online].[Data dostępu: 04.10.2013].
Dostępny w Internecie: http://www.wrotamazowsza.pl/msip_main/atts/170/maps/2005_03_tradycyjne_stroje_ludowe.jpg

Strój odświętny traktowany był na wsi jako ubiór niezwykły, zakładany tylko na uroczyste okazje rodzinne, wesela, do kościoła, na odpust, nigdy nie był noszony w obejściu. Zawsze funkcjonował jako ubiór paradny, noszony z godnością. Strój nie świadczył wyłącznie o statusie materialnym właściciela, niektóre z jego elementów wskazywały na stan cywilny lub funkcje społeczne pełnione we własnym środowisku. Strój w końcu rozróżniał „swego” od „obcego”, był oznaką określonej wspólnoty terytorialnej lub parafii.

Zofia Fortuna, ok. 1920 r.[online].[Data dostępu: 04.10.2013].
Dostępny w Internecie: http://strojeludowe.net/#galeria21

Czepce z tiulu bawełnianego były elementem stroju mężatek, używanym powszechnie do pierwszej wojny światowej.  składały się one z trzech części: główki, otoka i riuszki.

Piskorz-Branekova E. Riuszka czepka, ze zbiorów Muzeum Mazowieckiego w Płocku.
[online].[Data dostępu: 04.10.2013].
Dostępny w Internecie: http://strojeludowe.net/#galeria21

Przednia krawędź główki, dla wzmocnienia odszyta była otokiem z płótna, do którego przymocowywano trzyczęściową, rurkowaną i silnie ukrochmaloną riuszkę (pasy tiulu ułożone w drobne zakładki). Pomiędzy jej warstwy wszywano rzędy udrapowanych ozdobnie wstążeczek (różowych, żółtych, zielonych) i pasmanterii, wszystko to przystrajały dodatkowo srebrne, okrągłe koraliki i tzw. sieczka. Główkę kopki (za riuszką) owijano zwiniętą w rulon chustką tzw. jedwabnicą. Opasywała ona dwukrotnie czepek, a jej końce związywane były nad czołem. Po zawiązaniu chustki główka czepka okalała głowę, a przez tiul widoczne były włosy kobiety.

Pohorecki W. Chustka jedwabnica do obwiązywania czepka. [online].[Data dostępu: 04.10.2013].
Dostępny w Internecie: http://strojeludowe.net/#galeria21

Po I wojnie światowej, podstawowym nakryciem głowy (noszonym przez mężatki i panny), stopniowo stawała się chustka. W regionie tym znano trzy jej podstawowe typy: jedwabnice, kłosówki i szalinówki.

Piskorz-Branekova E. Chustka kłosówka. [online].[Data dostępu: 04.10.2013].
Dostępny w Internecie: http://strojeludowe.net/#galeria21

Kłosówki wykonane były z jedwabnej tkaniny (zawsze w jasnym pastelowym kolorze). Chustki te zawdzięczają swą nazwę kłosom, które obok niewielkich motywów kwiatowych zdobią ich powierzchnię.

Piskorz-Branekova E. Chusta szalinówka. [online].[Data dostępu: 04.10.2013].
Dostępny w Internecie: http://strojeludowe.net/#galeria21

W chłodniejsze dni kobiety używały chustek wełnianych (szalinówek).

Piskorz-Branekova E. Koszula kobieca. [online].[Data dostępu: 04.10.2013].
Dostępny w Internecie: http://strojeludowe.net/#galeria21

Koszule szyto z lnianych tkanin samodziałowych, potem zaczęto używać także płócien bawełnianych. Część górna koszuli, widoczna, zawsze była robiona z tkaniny lepszej, a więc z dobrego gatunkowo lnianego samodziału lub płótna bawełnianego, a nadołek z gorszej materii. Koszule miały szerokie rękawy wszyte w mankiet, a przy szyi bardzo wąską oszewkę. Zdobiono je skromnie na przyramkach i mankietach rzędami stebnówki lub haftem o motywach geometrycznych lub o uproszczonych kwiatowych, które wykonywano ściegami liczonymi.

Pohorecki W. Haft na przyramku koszuli kobiecej. [online].[Data dostępu: 04.10.2013].
Dostępny w Internecie: http://strojeludowe.net/#galeria21

Piskorz-Branekova E. Haft na mankiecie koszuli kobiecej.[online].[Data dostępu: 04.10.2013].
Dostępny w Internecie: http://strojeludowe.net/#galeria21

Piskorz-Branekova E. Kryzka do koszuli. [online].[Data dostępu: 04.10.2013].
Dostępny w Internecie: http://strojeludowe.net/#galeria21

Na koszulę zakładano pełniącą rolę kołnierzyka kryzkę. Szyto ją z wąskiego (około 4 cm) i długiego (około 150 cm) pasa bawełnianego płótna fabrycznego. Górną część tkaniny podwijano, a w powstały obrąbek wciągana była tasiemka, która pozwalała dopasować kryzkę do obwodu szyi. Dolną krawędź kryzki wykańczała koronka, a niekiedy całą jej powierzchnię zdobił biały haft maszynowy.

Pohorecki W. Wełniak.[online].[Data dostępu: 04.10.2013].
Dostępny w Internecie: http://strojeludowe.net/#galeria21

Podstawowym elementem odzieży kobiecej był wełniak, czyli spódnica z doszytym stanikiem. Znano dwa rodzaje wełniaków: kieckę i kiecok.

Piskorz-Branekova E. Wełniak. [online].[Data dostępu: 04.10.2013].
Dostępny w Internecie: http://strojeludowe.net/#galeria21

W kiecce dół spódnicy wykończony był marszczoną falbaną. Kiecok miał w połowie długości spódnicy głęboką zakładkę, dekorowaną pasem czarnego aksamitu, przybranego czarną koronką i pasmanterią). Spódnice wełniaków szyte były z jednego płata samodziału, niekiedy przody (niewidoczne po założeniu zapaski) robiono z gorszej gatunkowo tkaniny. Przeznaczano na nie zawsze wełniane samodziały o pionowym układzie pasków. żywane na spódnice pasiaki były różnorodne, często miały wręcz indywidualne nazwy. W latach 20. XX w. powszechnie noszono majówkę (pasiak o niesymetrycznych paskach na czarnym, granatowym lub fioletowym tle), z czasem dominującym kolorem tła stała się barwa czerwona (zwana sannicką lub dubeltową) z rytmicznie powtarzającą się wąską, asymetryczną wiązką paseczków (o przewadze zieleni w różnych odcieniach). Do spódnicy (gładkiej z przodu, a przymarszczonej na tyle i bokach) doszywano stanik, wykonywany przeważnie z czerwonego adamaszku albo zielonego brokatu, niekiedy z innej tkaniny np. wzorzystego tybetu. Staniki miały prosty krój, opinały ściśle ciało kobiety, sznurowano je przeciągając tasiemkę przez gęsto rozmieszczone dziurki wykończone metalową okuwką.

Piskorz-Branekova E. Zapaska. [online].[Data dostępu: 04.10.2013].
Dostępny w Internecie: http://strojeludowe.net/#galeria21

Zapaski nie stanowiły kompletu z wełniakami ani sukienkami. Każda kobieta posiadała ich kilka. Kolorystyka zakładanej w danym momencie była stosowna do określonej uroczystości i sytuacji. Przestrzegano reguły, że zapaski noszone przez młode kobiety miały jaśniejsze barwy. Na uroczystości poważne (np. pogrzeb) oraz w czasie postu, niewiasty, niezależnie od wieku przywdziewały zapaski z tkanin o tonacji ciemniejszej. Do ślubu natomiast, noszono zapaski z przewagą koloru białego, zwykle w połączeniu z zielenią. Używane do wykonania zapasek samodziały, miały indywidualne nazwy, zależne od koloru tła. Znano więc między innymi zapaski: lachmusowe (jasnogranatowe), niebowe (niebieskie), wiatrowe, mechowe, trawkowe (różne odcienie zielonego), blade (różowe), karmelkowe (łososiowe) i wiele innych. Zapaski miały tę samą długość, co wełniaki i sukienki, szyto je z jednego płata tkaniny, który po przymarszczeniu wszywano w pasek

Piskorz-Branekova E. Kaftan z ogonem. [online].[Data dostępu: 04.10.2013].
Dostępny w Internecie: http://strojeludowe.net/#galeria21

W chłodniejsze dni kobiety nosiły kaftan z ogonem. Miał okrągłe wycięcie pod szyją, proste, pozbawione zaszewek przody krojone z częścią pleców, gładko wszyte rękawy (każdy z dwóch płatów tkaniny) i nieco dłuższe plecy z lekko zaokrągloną dolną krawędzią. Na kaftany starszego typu i używane zimą przeznaczano wełniane samodziały, najczęściej w wąskie, przemiennie ułożone paski w kontrastowych (w stosunku do tła kolorach). Na letnie – jedwabne, gładkie, błyszczące często w kolorze zielonym tkaniny fabryczne. Kaftany zapinano na gęsto przyszyte (około 15 sztuk) ozdobne, często czarne guziki na nóżce. Zdobiły je naszycia z pasów aksamitu lub gipiury naszytych wzdłuż obu przodów, na rękawach (przy dłoni) i wzdłuż dolnej krawędzi.

Piskorz-Branekova E. Serdak. [online].[Data dostępu: 04.10.2013].
Dostępny w Internecie: http://strojeludowe.net/#galeria21

W chłodne dni do sukienek zakładano serdaki. Na ich wykonanie przeznaczano zwykle czarny aksamit lub pasiasty samodział tego typu, co na zapaski. Podszywano je płótnem lub kolorowymi tkaninami, a krawędzie (wykroje pach, dół i przody) odszyte były futrem z baranka, przeważnie czarnym. Serdaki sięgały do pasa lub do bioder. Składały się z dwóch prostych przodów i pleców, miały głębokie wycięcia pod pachami, niekiedy zapięcie na poziome pętlice z grubego, czarnego sznurka. Zdobiły je bogate, kolorowe hafty koralikowe o motywach kwiatowych, uzupełnione naszyciami z cekinów.

Pohorecki W. Zapaska naramienna. [online].[Data dostępu: 04.10.2013].
Dostępny w Internecie: http://strojeludowe.net/#galeria21

Zapaski naramienne pełniły rolę okrycia wierzchniego, najczęściej noszono je zarzucane na ramiona. Nie różniły się krojem od tych noszonych do pasa. W obu przypadkach tkaninę po przymarszczeniu wszywano w szeroką oszewkę, do której końców doszyte były, służące do wiązania troczki. Często w odległości około 35 cm od dolnej krawędzi zapaski miały 3-4 centymetrową poziomą zakładkę.

Biżuteria stanowiła ważne i bogate uzupełnienie stroju kobiecego. Noszono jednocześnie naszyjniki z bursztynów, korali prawdziwych, szklanych tzw. dętek i koralików z różnych mas plastycznych. Zawieszano je na szyi w określonej kolejności. Najbliżej szyi sztuczne perełki, dętki i inne tego typu świecidełka, dalej mocowano korale prawdziwe, a następnie szlifowane szlifem diamentowym bursztyny. Przy koralach prawdziwych i bursztynach mocowane były metalowe krzyżyki lub medaliki, często malowane na szkle.

Dopełnieniem stroju kobiecego były czarne buciki na obcasie ze sznurowaną do połowy łydki cholewką

Święch J. Stroje gąbińsko-sannickie. [online].[Data dostępu: 04.10.2013].
Dostępny w Internecie: http://strojeludowe.net/#galeria21

Strój męski składał się z:

• z granatowej maciejówki z czarnym daszkiem,
• białej koszuli z lnianego samodziału. Pod szyją zawiązywano najczęściej czerwoną wstążeczkę lub tasiemkę,
• kaftana z samodziału zwanego spencerem, przeważnie w kolorze czerwonym. Miał on prosty krój. Jego krawędzie zdobiły rzędy stebnówki. Niekiedy na kaftan zakładano niezbyt długie, proste kamizelki,
• sukmany z czarnego fabrycznego sukna, przepasany czerwonym lub czerwono-pomarańczowym pasem w podłużne pasy zielone i filetowe – o szerokości ok. 15 cm i długości od 300 do 400 cm, węższe boki były wykończone kręconymi frędzlami. Pasy noszone w pierwszych latach XX wieku zapożyczono ze stroju łowickiego. Były one węższe (10 cm) i krótsze (3 metry), zwykle pomarańczowe i żółte,
• spodni z samodziału w chaberkowym kolorze, 
• butów z cholewami karbowanymi w harmonijkę w okolicach kostki lub sztywnymi i prostymi

Bibliografia:

• Gmina Sanniki. Historia i etnografia. [online].[Data dostępu: 04.10.2013]. Dostępny w Internecie: http://www.sanniki.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=83&Itemid=65
• Stroje ludowe. Stroje gąbińsko - sannickie. [online].[Data dostępu: 04.10.2013]. Dostępny w Internecie: http://strojeludowe.net/#galeria21